تب گرایش به مستندهای فوتبالی بعد از برگزاری مسابقات جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه خوابید و به ندرت پیش آمد که ذوقی برای ثبت تصاویری ورای گزارش‌های تلویزیونی معمول، ثبت شود. یکی از این معدود تلاش‌ها؛ «سکوت طولانی» است که امشب روی آنتن شبکه مستند می‌رود.
امجدیه، دهه ۴۰ و نخستین قهرمانی ایران
۱۷ مهر ۱۳۴۷ سینماهای کریستال و مهتاب، «جام آسیا» را اکران کردند. نخستین مستند فوتبالی سینمای ایران که امکان نمایش عمومی هم یافت. مستند سینمایی که هژیر داریوش درباره برگزاری مسابقات جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ تهران ساخت؛ دوره‌ای که تیم ملی فوتبال ایران در رقابتی فراموش نشدنی، تیم رژیم صهیونیستی را شکست داد و برای نخستین بار قهرمان آسیا شد. استقبال گسترده مردم از این مسابقه که برای نخستین بار در ایران فوتبال را به پدیده‌ای اجتماعی سیاسی تبدیل کرد و اهمیت شکست اسراییل و بازتاب اجتماعی‌اش، احتمالا مهم‌ترین دلیل برای اکران عمومی جام آسیا بوده است. مستند سینمایی‌ای که البته فروش بالایی نداشت ولی به‌عنوان سندی تصویری از یک دوران در یادها ماند؛ محصولی از تلویزیون با صدای عطاءالله بهمنش و حبیب روشن‌زاده روی تصاویر جام گرفتن حسن حبیبی، کاپیتان تیم ملی و اشک‌های حسین کلانی و مهراب شاهرخی و دوربینی که در لحظه گل دوم ایران به رژیم صهیونیستی سمت دیگری بوده، ثبت یکی از مهم‌ترین گل‌های تاریخ فوتبال ایران را از دست داده است. نخستین مستند فوتبالی سینمای ایران که روی پرده بزرگ سینما می‌آید؛ امکانی که برای هیچ مستند فوتبالی دیگری تکرار نمی‌شود.
دوربینی که جا ماند
بعد از آن تا سال‌ها هیچ اتفاقی در حوزه مستند فوتبالی نمی‌افتد و همه‌چیز در حد گزارش‌های تلویزیونی خلاصه می‌شود و البته در این زمینه هم همه‌چیز به درستی ثبت نمی‌شد و اساساً ثبت رخدادهای ورزشی مهم تلقی نمی‌شد. مهم‌ترین مثال در این زمینه غیبت دوربین‌های تلویزیون در دربی معروف شهریور ۱۳۵۲ است؛ با این استدلال که دوربین‌های پرتابل در محل مسابقات جهانی کشتی به‌کار گرفته شده بودند؛ چنان که گویی هیچ دوربین دیگری در تلویزیون وجود نداشته تا دربی پرطرفدار پایتخت را ضبط و این رخداد مهم سندی تصویری را ثبت کند.
نقطه عطف در ۸ آذر ۱۳۷۶
همه‌چیز از ۸ آذر ۱۳۷۶ شروع شد. از آخرین بازی مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه که میان ایران و استرالیا برگزار شد؛ مسابقه‌ای که ایرانیان در سرتاسر دنیا با حداقلی از امید، تماشاگرش بودند؛ دراماتیک‌ترین مسابقه تاریخ فوتبال ایران که نقش و تأثیر اجتماعی‌اش چنان گسترده بود که دوربین مستندسازان نمی‌توانست به آن بی‌تفاوت باشد. انبوه مستندهایی که به بهانه یا درباره بازی ایران و استرالیا ساخته شد و ناگهان فوتبال برای مستندسازان جدی شد. «معجزه فوتبال» (سیف‌الله صمدیان) و «چرا استرالیا» (مجید وارث) ازجمله مستندهایی بودند که بعد از رقابت تاریخی ایران و استرالیا تولید شدند. پیش از اینها اما رضا میرکریمی سریال مستند «از فوتبال تا فوتبال» را درباره مسیری که تیم ملی از نخستین بازی دور مقدماتی در ورزشگاه دالیان چین تا آخرین رقابت در ملبورن استرالیا طی کرد، ساخت؛ مستندی که در آن تصاویری از نخستین دوره راهیابی تیم ملی به جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین هم به چشم می‌خورد.
سکوت طولانی
میان فیلم‌هایی که در فاصله سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۷ درباره فوتبال، تیم ملی و حضور در جام جهانی ساخته شد، «سکوت طولانی» یکی از مستندهای شاخص و جالب توجه محسوب می‌شود؛ مستندی که از سطح معمول و متداول فیلم‌هایی که آن سال‌ها با مضامین مشابهی ساخته می‌شدند، فراتر رفت و تفاوت فیلم مستند با گزارش تصویری ژورنالیستی را آشکار کرد.
مستند «سکوت طولانی» به کارگردانی زنده‌یاد ابراهیم اصغرزاده همزمان با مسابقات جام جهانی فوتبال روانه آنتن شبکه مستند می‌شود. فیلم مستند «سکوت طولانی» پرتره‌ای از بابک هاتفی، یک ایرانی پناهنده به فرانسه است، اما برگزاری مسابقات جام جهانی در فرانسه و شرکت ایران در آنجا حس تعلق به ایران را در او زنده می‌کند. بر همین اساس، مسابقات جام جهانی فرانسه سبب می‌شود تا بابک که سال‌ها دور از وطن خود زندگی می‌کرده به ریشه خود پی ببرد. این فیلم مستند نقش فوتبال در همبستگی ملی را آشکار می‌کند. شخصیت اصلی این فیلم که بنابر دلایلی از ایران به فرانسه مهاجرت کرده، به واسطه فوتبال و مسابقات جام جهانی فوتبال بار دیگر با وطن و زادگاهش می شود و به آن عرق پیدا می‌کند. مستندی که ساعت ۱۰ و ۳۰ دقیقه امشب روی آنتن شبکه مستند خواهد رفت.
نظر شما